Υπό συνεχή κατασκευή
Εικόνες
Φιλομήλα και Πρόκνη, Ελίζαμπεθ Τζέην Γκάρντνερ, αρχές 20ου αιώνα. Η Ελίζαμπεθ Τζέην Γκάρντνερ ζωγράφισε τον πίνακα Φιλομήλα και Πρόκνη εμπνευόμενη από τον τραγικό μύθο της υφάντρας Φιλομήλας. Σύμφωνα με τον μύθο η Φιλομήλα και η Πρόκνη ήταν δύο αδελφές που ήταν πολύ ικανές υφάντρες. Ο άντρας της Πρόκνης όμως βίασε τη Φιλομήλα και μετά της έκοψε τη γλώσσα για να μην μπορεί να πει τι της είχε κάνει. Η Φιλομήλα όμως κατάφερε να ενημερώσει την αδερφή της καταγράφοντας τον βιασμό της πάνω σε ένα υφαντό. Πολλοί καλλιτέχνες διάφορων εποχών εμπνεύστηκαν από τον μύθο της Φιλομήλας και ζωγράφισαν τον βιασμό της. Η Γκάρντνερ όμως δεν επικεντρώνεται τόσο στην τραυματική αυτή εμπειρία αλλά στον δεσμό ανάμεσα στις δύο αδελφές που υπονοείται στον μύθο αλλά που σπανίως σχολιάζεται. Οι δύο αδελφές απεικονίζονται αγκαλιασμένες να κοιτάζονται με αγάπη αλλά και νόημα στα μάτια ενώ η Φιλομήλα ακουμπά τα χείλη της με το δάχτυλό της σαν να θέλει να δείξει πως η επικοινωνία των δύο γυναικών ξεπερνά τα όρια της ομιλίας. Αν και η πιο σημαντική τους ιδιότητα στον μύθο είναι πως είναι ικανές υφάντρες η Γκάρντνερ δεν τις απεικονίζει με εξαρτήματα υφαντικής αλλά να κρατούν μουσικά όργανα, ένα τύμπανο και μία φόρμιγγα, κάτι που παραπέμπει στον συσχετισμό της υφαντικής τέχνης με τη μουσική, την ποίηση και εν τέλει με την ίδια την δημιουργική και εφευρετική σκέψη που δημιούργησε τον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και τον ίδιο τον κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο υπενθυμίζει την τεράστια γυναικεία συνεισφορά και τους πολυάριθμους, αναπάντεχους αλλά και προσεκτικά κρυμμένους τρόπους που οι γυναίκες συνδέονται μεταξύ τους.
Στο Άλσος της Βουλώνης, Μπερτ Μοριζό, ~1870. Το άλσος της Βουλώνης ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή μέρη εκδρομών για τους παριζιάνους του 19ου αιώνα που οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι επισκέπτονταν συχνά για να ζωγραφίσουν τον κόσμο σε καθημερινές στιγμές. Πάντα όμως απεικόνιζαν τις γυναίκες υπό το αντρικό βλέμμα παρουσιάζοντάς τες ως σαγηνευτικές κυρίες, αθώες νεαρές, εύθυμες πόρνες, κ.τ.λ.. Αυτές οι απεικονίσεις εξιδανίκευαν τις γυναίκες ή τις μετέτρεπαν σε φανταστικές καρικατούρες της γυναίκας που υπήρχαν μέσα στο αντρικό μυαλό και πάντα ο θεατής του έργου θεωρούνταν άντρας. Σε αυτούς τους πίνακες οι γυναίκες παρουσιάζονται πάντα σε σχέση με κάποιον ή κάποιους άντρες που απεικονίζονται ή και όχι στον πίνακα. Ο συγκεκριμένος όμως πίνακας όπως και κάθε πίνακας που ζωγράφισε η Μπερτ Μοριζό δεν υποθέτει ότι ο θεατής είναι άντρας και παρουσιάζει δύο γυναίκες που κάνουν μαζί βόλτα στο άλσος. Είναι μία εικόνα που εξυμνεί και φέρνει στο προσκήνιο τη γυναικεία φιλία και αποκαλύπτει τον πλούσιο εσωτερικό κόσμο των γυναικών και τους δεσμούς συντροφικότητας που αναπτύσσουν μεταξύ τους. Αποτελεί ένα εξαίρετο παράδειγμα του γυναικείου βλέμματος.
Κρεμώντας Τα Ρούχα Έξω Να Στεγνώσουν, Μπερτ Μοριζό, 1875. Η Μοριζό σε αυτόν τον πίνακα ασχολείται με ένα κλασικό θέμα των ιμπρεσιονιστών, το τοπίο, αλλά, αντί να ζωγραφίσει ανθρώπους που κάνουν βόλτα σε κάποιο πάρκο ή γεωργούς που εργάζονται σε κάποιο χωράφι όπως έκαναν συνήθως οι άντρες, ζωγραφίζει γυναίκες να απλώνουν ρούχα έξω από ένα αγροτόσπιτο. Με αυτόν τον τρόπο αποδίδει σημασία και αξία στη γυναικεία εργασία και δη στην εργασία των γυναικών κατώτερης τάξης και την καθιστά άξια της τέχνης. Με αυτόν τον τρόπο καθιστά τον κόσμο των γυναικών σημαντικό, τον τοποθετεί στα πλαίσια του μοντερνισμού και τον κάνει μέρος της ιμπρεσιονιστικής τέχνης. Ο συγκεκριμένος πίνακας επίσης, επειδή δείχνει τις γυναίκες να εργάζονται από μακριά όλες μαζί, δίνει έμφαση στη συνεργασία μεταξύ τους και σχολιάζει το πως ο οικιακός χώρος και οι εργασίες του συμβάλλουν στη διαμόρφωση σχέσεων συντροφικότητας ανάμεσα στις γυναίκες.
Θρησκευτικές εικόνες της αγίας Άννας με την Παναγία στην αγκαλιά. Οι εικόνες αυτές παρουσιάζουν μια παραλλαγμένη εκδοχή του θέματος «μητέρα με παιδί» και αντί για τον Ιησού στην αγκαλιά της Παναγίας απεικονίζουν την Παναγία στην αγκαλιά της μητέρας της, της Αγίας Άννας. Αυτές οι εικόνες δίνουν σημασία και αξία στην παραμελημένη σχέση μητέρας-κόρης και αμφισβητούν την κεντρικότητα του αρσενικού παιδιού. Έτσι σπανίως εμφανίζονται στις εκκλησίες ή στα εικονοστάσια.
Εικόνες που φέρνουν στο προσκήνιο τη σχέση μητέρας-κόρης.
Εικόνες που δείχνουν την εκπαίδευση της Παναγίας από τη μητέρα της, την αγία Άννα. Εικόνες σαν αυτές υπογραμμίζουν τη σχέση μητέρας-κόρης και φέρνουν στο προσκήνιο τη συμβολή της μητέρας στην εκπαίδευση του παιδιού, κάτι που συνήθως παραβλέπεται καθώς η μητέρα θεωρείται υπεύθυνη για τη συναισθηματική ανατροφή του παιδιού ενώ η εκπαίδευσή του θεωρείται καθήκον του πατέρα. Παράβαλλε με την εικόνα του θηλυκού χιμπατζή που διδάσκει στα μικρά του (θηλυκά και αρσενικά) πως να κατασκευάζουν εργαλεία. Στους χιμπατζήδες τα θηλυκά είναι οι κύριοι μεταβιβαστές γνώσης και τεχνολογίας στις επόμενες γενιές. Η εικόνα αυτή αμφισβητεί επίσης την λανθασμένη ιδέα πως κατά την προϊστορία ήταν οι άντρες εκείνοι που έφτιαχναν κυρίως εργαλεία και πως εκείνοι οδήγησαν την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και της τεχνολογίας μέσω του πολέμου και του κυνηγιού.
Η Αγία Τριάδα της Άννας. Η εικόνα της αγίας Άννας, της Παναγίας και του Ιησού αποτελεί μία διαφορετική εκδοχή της Αγίας Τριάδας που περιλαμβάνει δύο γυναίκες και η οποία δίνει έμφαση στη γυναικεία καταγωγή του Ιησού. Με αυτόν τον τρόπο αποδίδεται σημασία στο άνθρωπο, στο σώμα και τις γυναίκες καθώς, σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα, ήταν η ενανθρώπιση του Ιησού από τη μητέρα του που του επέτρεψε να γίνει Σωτήρας της ανθρωπότητας. Η Αγία Τριάδα της Άννας όχι μόνο υπονοεί την αθωότητα της γυναίκας από το Προπατορικό Αμάρτημα αλλά μας υπενθυμίζει κιόλας πως δεν έχουμε καταγωγή μόνο από τον πατέρα μας ή από τους αρσενικούς μας προγόνους ή τους μεγάλους άντρες της ιστορίας αλλά προερχόμαστε και από γυναίκες τόσο στην οικογένειά μας όσο και στο ιστορικό μας παρελθόν οι οποίες ήταν κι εκείνες σημαντικές. Ειδικά οι εικόνες που περιλαμβάνουν την αγία Εμερέντια, τη μητέρα της αγίας Άννας, κάνουν ακόμα πιο ξεκάθαρη την αναφορά σε ένα γυναικείο γενεαλογικό δέντρο.
Δύο άλλες εκδοχές της Αγίας Τριάδας της Άννας, η μία αρχαία, η άλλη σύγχρονη. Η τελευταία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εύκολα από όσους/ες δεν ακολουθούν κάποιο θρησκευτικό δόγμα ή δεν επιθυμούν θρησκευτικές εικόνες.
Ήχοι
«Αδερφούλη μου, αδερφούλη, πάψε να κλαις. Ακόμα κι αν κλαις εγώ θα σε παρηγορήσω. Ποιος άλλος θα το κάνει; Ορφανά είμαστε και τα δυο τώρα. Αδερφούλη, αδερφούλη, η μαμά και ο μπαμπάς μας πέθαναν και τώρα ζουν στο νησί των νεκρών. Από το νησί των νεκρών μας προσέχουν σαν βασιλιάδες και μας φροντίζουν με όλη τη σοφία εκείνου του μέρους. Αδερφούλη, αδερφούλη, ακόμα και στον κήπο φτάνει αυτό το νανούρισμα και σε κάθε σπίτι, ατέλειωτο είναι αυτό το νανούρισμα. Κοιμήσου αδερφούλη, αδερφούλη, ακόμα κι αν κλαις και κλαις ποιος άλλος θα σε παρηγορήσει; Ω, ουρανέ μου, μην κλαις, μην κλαις άλλο. Είμαι μόνο ένα παιδί, τι να σου κάνω; Αδερφούλη, αδερφούλη, σταμάτα να κλαις. Η μαμά και ο μπαμπάς μας πέθαναν, ορφανά είμαστε και τα δυο τώρα. Αδερφούλη μου, αδερφούλη.»
Ρορογκουέλα (Ατέλειωτο Νανούρισμα). Παραδοσιακό νανούρισμα από τα νησιά του Σολομώντα τραγουδισμένο από μια νεαρή κοπέλα που την έλεγαν Αφουνάκουα ηχογραφημένο το 1969 από τον ανθρωπολόγο Χιούγκο Ζεμπ. Το 1992 το μουσικό συγκρότημα Deep Forest χρησιμοποίησε την ηχογράφηση στο τραγούδι τους με τίτλο Sweet Lulluby (Γλυκό Νανούρισμα) το οποίο έγινε παγκόσμια επιτυχία.Οι Deep Forest δεν ανέφεραν ποτέ τη Αφουνάκουα ούτε ότι επρόκειτο για παραδοσιακό τραγούδι από τα νησιά του Σολομώντα.
Γλωσσάρι
Αντρικό βλέμμα: Η οπτική σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες θεωρούνται υπό το πρίσμα της αντρικής οπτικής ικανοποίησης και κρίνονται με βάση αυτή. Η φράση «αντρικό βλέμμα» δεν υπονοεί κάποιο εγγενές τρόπο θέασης των πραγμάτων από τους άντρες, δηλαδή δεν είναι απλά το βλέμμα των αντρών, και έτσι υιοθετείται και εκφράζεται και από τα δύο φύλα. Επειδή αποτελεί το κυρίαρχο βλέμμα της κοινωνίας υιοθετείται και εφαρμόζεται από τους πάντες, άντρες και γυναίκες, και παντού. Για περισσότερα δες εδώ.
Γυναικείο βλέμμα: Η οπτική σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες αλλά και οι άντρες θεωρούνται ως υποκείμενα και όχι ως αντικείμενα οπτικής ικανοποίησης οποιουδήποτε. Το γυναικείο βλέμμα αποτελεί εναλλακτικό τρόπο θεώρησης των πραγμάτων από το αντρικό βλέμμα αλλά όχι αντίθετο υπό την έννοια ότι το γυναικείο βλέμμα δεν αντικειμενοποιεί τους άντρες όπως αντικειμενοποιεί τις γυναίκες το αντρικό βλέμμα. Επίσης δεν υπονοεί κάποιο εγγενές χαρακτηριστικό των γυναικών αλλά μπορεί να υιοθετείται και να εκφράζεται και από τα δύο φύλα. Με δεδομένο όμως πως το κυρίαρχο βλέμμα της κοινωνίας είναι το αντρικό οι γυναίκες, λόγω διαφορετικών εμπειριών που προέρχονται από διαφορές στις προσδοκίες φύλου αλλά και στο ότι εκείνες αποτελούν το αντικείμενο του αντρικού βλέμματος, είναι πιο εύκολο και πιο πιθανό εκείνες να το αναπτύξουν και να το εφαρμόσουν εν τέλει. Για περισσότερα δες εδώ.
SELENE 