Το θανάσιμο παιχνίδι της «τρελής» βασίλισσας

Η ισχυρή νέα Βασίλισσα του σκακιού άλλαξε τον συσχετισμό δυνάμεων τόσο στο παιχνίδι όσο και στις σχέσεις των δύο φύλων. Μέσα στο πέρασμα των αιώνων, αυτή η επικίνδυνη αμαζονική φιγούρα προκάλεσε το δέος αλλά και τον τρόμο στις καρδιές των αντρών που την μίσησαν, την συκοφάντησαν αλλά και την λάτρεψαν όσο καμία.

Η εμφάνιση της νέας ισχυρής Βασίλισσας κατά τον 15ο αιώνα έγινε δεκτή με ένα μείγμα ενθουσιασμού και φόβου. Πριν, όταν η Βασίλισσα δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρή, τα σκακιστικά κείμενα απλώς την συμβούλευαν “να μένει στο πλευρό του Βασιλιά της” και, ταυτίζοντάς την με τις πραγματικές βασίλισσες, να παραμένει αγνή και να συμπεριφέρεται “θηλυκά”, συμβουλές που δεν είχαν καμία σχέση με τις κινήσεις της στην σκακιέρα αλλά που είχαν σαφέστατα να κάνουν με τις αντρικές απαιτήσεις για τις γυναίκες γενικά. Όταν, όμως, η Βασίλισσα απέκτησε τις τρομερές δυνάμεις της έγινε στόχος για προσβολές και συχνά ξεκάθαρα μισογυνικές επιθέσεις που στόχευαν όλο το γυναικείο φύλο. Εκεί που το σκάκι ήταν σύμβολο ερωτικής έλξης και γυναικείας ρομαντικής κυριαρχίας, ξαφνικά έγινε πεδίο τρομερών μισογυνικών επιθέσεων. Το νέο παιχνίδι, εκτός από “Σκάκι της Βασίλισσας”, άρχισε να αποκαλείται και “Σκάκι της Τρελής Βασίλισσας”, ένας χαρακτηρισμός που αποδιδόταν γενικά σε γυναίκες που τολμούσαν να επιδείξουν οποιαδήποτε πυγμή. Μία γυναίκα με τόση δύναμη όπως η Βασίλισσα, ακόμα και αν επρόκειτο μόνο για ένα πιόνι σε ένα παιχνίδι, ήταν κάτι που δύσκολα μπορούσε να χωνέψει η σεξιστική κοινωνία της εποχής.

Μία από τις πρώτες αντιδράσεις ήταν ένα ιταλικό κείμενο του 1493 με τίτλο Το Βιβλίο του Σκακιού (Book of Chess) στο οποίο αμφισβητούνταν η ικανότητα της Βασίλισσας για ένοπλη μάχη έτσι ώστε να μην πάρουν τα μυαλά των γυναικών “αέρα” από τις εξελίξεις στο παιχνίδι. “Η Βασίλισσα” έγραφε ο συγγραφέας “απέκτησε την δύναμη του Πύργου και του Αξιωματικού, αλλά δεν μπορεί να έχει την δύναμη του Ίππου γιατί οι γυναίκες δεν μπορούν να έχουν οπλισμό λόγω της αδυναμίας τους.” Ένα άλλο σκακιστικό κείμενο παραπονιόταν για την παράλογη όπως έλεγε αυτή ενδυνάμωση της Βασίλισσας σε βάρος των άλλων κομματιών, άποψη που εξέφραζε σαφέστατα τις ανησυχίες του για τις αλλαγές στον συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στα δύο φύλα και έξω από την σκακιέρα. Μία γυναίκα που “αλώνιζε” στο πεδίο της μάχης βγάζοντας εκτός μάχης Ίππους, Αξιωματικούς και ακόμα και τον ίδιο τον Βασιλιά ήταν κάτι που έσπερνε τον τρόμο στις καρδιές των αντρών όπως άλλωστε και μία αληθινή γυναίκα με την ελάχιστη εξουσία.

Ήξερες ότι:

Η Ελισάβετ Ά, μία από τις πιο ισχυρές βασίλισσες της Ευρώπης έπαιζε φανατικά σκάκι. Λέγεται ότι όταν της ζητήσανε να εγκρίνει σαν υποψήφιο γαμπρό της Μαίρης, βασίλισσας της Σκοτίας, τον Λόρδο Χένρι Στιούαρτ Ντάρνλεϊ, εκείνη βρισκόταν εν μέσω παιχνιδιού και αρνήθηκε να τον δει. Τότε ο Γάλλος πρεσβευτής της είπε: “Η απώλεια ενός πιονιού μπορεί να δείχνει μικρή αλλά συχνά φέρνει την ήττα σε ένα ολόκληρο παιχνίδι.” Εκείνη τότε απάντησε. “Ο Ντάρνλεϊ μπορεί να είναι ένα απλό πιόνι αλλά μπορεί να μου κάνει ρουά ματ έτσι και προαχθεί.” Η Ελισάβετ φοβόταν ότι ο Ντάρνλεϊ θα προαγόταν σε βασιλικός σύζυγος της Μαίρης της Σκοτίας και θα διεκδικούσε τον θρόνο της Αγγλίας. Και πράγματι, ο Νταρνλεϊ έγινε βασιλιάς της Σκοτίας και ο μοναδικός του γιος με την Μαίρη, ο Ιάκωβος Ά, έγινε βασιλιάς της Αγγλίας μετά τον θάνατο της Ελισάβετ τερματίζοντας έτσι τη δυναστεία των Τυδώρ.

Όσες ανασφάλειες, όμως, και να ξυπνούσε, η νέα Βασίλισσα είχε έρθει για να μείνει και πολύ σύντομα το “Νέο Σκάκι” παιζόταν σε όλη την Ευρώπη και τα σκακιστικά κείμενα, αν και διστακτικά σχετικά με τις προθέσεις τους για την ισχυρή αυτή θηλυκή παρουσία, μιλούσαν κυρίως για εκείνη και συχνά την αποκαλούσαν “Αμαζόνα” εκφράζοντας έτσι τον γεμάτο δέος θαυμασμό που προκαλούσε. “Αν χαθεί η Βασίλισσα είναι σαν να έχει χαθεί και το παιχνίδι” έγραφαν. Ο Πιέτρο Καρέρα την αναγνώρισε σαν “το πιο άξιο και ευγενές” κομμάτι αλλά προειδοποίησε “να μένει στα μετόπισθεν και να εκθέτει τον εαυτό της σε κίνδυνο μόνο για να προστατέψει τον Βασιλιά της ή για να φέρει τον θάνατο στον αντίπαλο Βασιλιά”. Αυτή η αμφιταλάντευση ανάμεσα στην αξιοποίηση των δυνάμεων της Βασίλισσας και στον έλεγχό της, αντικατόπτριζε μία γενικότερη αντρική ανασφάλεια απέναντι στις γυναίκες που στην κοινωνία εκφραζόταν με ένα σωρό απαγορεύσεις και περιορισμούς για εκείνες εκτός και αν ήταν παντρεμένες και οι πράξεις τους προωθούσαν το συμφέρον του συζύγου τους.

Η ισχυρή Βασίλισσα πάντως, παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε, επιβίωσε και μάλιστα έγινε σύμβολο γυναικείας ηγεμονίας με τόση επιρροή και δύναμη που από την Αναγέννηση και μετά έφτασε στο σημείο να γίνει η κινητήριος δύναμη για μία σειρά από εξερευνητές, ανθρωπιστές, επιστήμονες, καλλιτέχνες, θρησκευτικούς μεταρρυθμιστές, βασιλιάδες και βασίλισσες ώστε να τολμήσουν να γράψουν νέα κεφάλαια στην ιστορία και να οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε νέες και αχαρτογράφητες περιοχές.